-ra joan, -ra etorri, -ra bildu, -ra azaldu • bertaratu • (a la asamblea de la facultad asistieron la mayoría de los alumnos) fakultateko bilerara ikasle gehienak etorri ziren • (ayudar) lagundu (-ri) • (a heridos) zaindu, tratatu
bajar
(vi) jaitsi • beheratu • (al segundo día, bajó del árbol) bigarren egunean zuhaitzetik jaitsi zen • (disminuir) jaitsi, gutxitu • (ha bajado la temperatura) tenperatura jaitsi egin da • (en enero ~án los precios) urtarrilean prezioak merkatu egingo dira • (vt) jaitsi • (v-pr: el paro ha bajado en julio en el País Vasco sur) langabeziak behera egin du uztailean Hego Euskal Herrian • (un grupo de gente ha bajado del tren) trenetik jende multzo bat jaitsi da
caer (v.tb.'caerse', 'caérsele')
erori, jausi • (pisó una cáscara de plátano y cayó de espaldas) platano-azala zapaldu eta bizkarrez atzera erori zen • (caer en la tentación) tentaldian erori • (en muchas palabras la 'r' intervocálica cae) hitz askotan bokal arteko 'r'a erori egiten da • (tras la guerra las murallas cayeron) gerraren ondoren hormak erori egin ziren • (fruta madura) jalki, erori • (pronto empezarán a caer del árbol las manzanas maduras) laster hasiko dira arbolatik sagar helduak jalkitzen • (precios) jaitsi, beheratu, merkatu • (poder, cargo) boterea/kargua galdu • erori • (el dictador cayó tras diez años en el poder) agintean hamar urte eman ondoren diktadoreak boterea galdu zuen
caerse (v.tb.'caérsele')
erori, jausi (v.'caer') • (~ redondo) zerraldo erori / lurreratu • (se ha caído) erori da • (¿cómo se cayó de esa torre?) nola jausi zen dorre hartatik?
caminar
ibili • (me gusta mucho caminar por el monte) oso gustuko dut mendian ibiltzea • (vi, ir hacia) joan • (el agua de los ríos camina hacia el mar) ibaietako ura itsasora doa • (vt) oinez ibili/egin • bide egin • (hoy he caminado cinco kilómetros) gaur bost kilometro egin ditut oinez • (caminar mucho) bide luzea egin, bideak egin
correr
kurritu, lasterka egin, lasterkatu, korrika egin
dar la vuelta (dar media vuelta)
--
dar media vuelta
--
dar una vuelta
--
dar vueltas
--
deslizarse
irristatu • (unas gotas de sudor se deslizaban por su frente) izerdi-tanta batzuk irristatzen zitzaizkion kopetan behera • (entrar sigilosamente) sartu • (aprovechó la noche para deslizarse en la casa) gauaz baliatu zen etxean sartzeko
dirigirse
joan, abiatu • (¿hacia dónde te drigies?) norantz zoaz? • (hablar) hitz / berba egin, mintzatu • (se dirigió a los presentes) bertan zeudenei hitz egin zien
entrar
sartu [v nor]
estar de pie
(está de pie) zutik dago
girar
biratu, jiratu, itzuli • (~ a la izquierda) ezkerretara jo • (~ a la derecha) eskuinetara jo
ir
joan [PR noan (hoa) zoaz doa, goaz zoazte doaz; PS nindoan (hindoan) zindoazen zihoan, gindoazen zindoazten zihoazen; I zoaz zoazte, (1ppl) goazen] • (que se vaya al infierno!) doala pikutara! • (que se vayan a casa!) doazela etxera! • (nuestros amigos van al puerto) gure lagunak kaira doaz
irse
alde egin, irten, joan, [Bib] ibili • (vámonos de aquí!) goazen hemendik! • (si no te callas me voy de aquí) isiltzen ez bazara, joan egingo naiz • (se fue de la habitación) gelatik irten egin zen • (nos fuimos de allí porque no aguantábamos más aquel ambiente) handik alde egin genuen hango giroa gehiago eraman ezin genuelako • (v.tb.'ir') • (me voy de casa) etxetik banoan • (irse a tomar por culo) pikutara joan • (vete a tomar por culo!) hoa popatik hartzera! • (se ha ido de la lengua) gehiegi hitz egin du • (que se vayan a casa!) doazela etxera! • (¡que se vaya a la mierda!) doala pikutara! • (¿cómo se va a la playa?) nola joaten da hondartzara? • (se nos ha ido (=falleció) Miren) Miren joan zaigu • (me voy!) utzi! (!GT, 'salgo'?)
levantarse
jaiki • (me ~é de la silla) aulkitik altxatuko naiz • (levántate!) zutik!
llegar
iritsi, heldu, ailegatu • (hemos llegado a la playa) hondartzara iritsi gara • (tu carta ha llegado hoy) zure gutuna gaur iritsi da • (has llegado!) iritsi zara! • (…llegados de Andalucía) …Andaluziatik iritsita • (las últimas han llegado hoy) …azkenak gaur iristekoak dira
marchar
joan • (han estado aquí, pero ahora marchan hacia el pueblo) hemen egon dira, baina orain herrira doaz • (vi) ibili, funtzionatu • (este aparato no marcha y hay que arreglarlo) aparatu hau ez dabil eta konpondu egin behar da
moverse
mugitu • (no se movía ningún espectador) ikuslerik ez zen mugitzen
nadar
igeri egin
navegar
nabigatu • (itsasoan) ibili • (yo nunca he navegado en velero) nik ez dut sekula belaontziz nabigatu
pasar (vi espacio)
(~ de un lado a otro del río) ibaiaren alde batetik bestera joan • (ha pasado el tren?) trena pasatu al da?
pasar (entrar)
(vi) (entrar) sartu • (pasa!) sar zaitez!, aurrera!
pasar (otros)
(examen) gainditu • (en juego de cartas) paso egin • (~ a la historia) gogoangarria izan
pasear
paseatu, ibili • pasieran ibili (Heg.) • ostera egin, ibilkatu • (salgo todos los días a pasear con los amigos) egunero irteten naiz lagunekin paseatzera • (¿que andas, paseando?) zer, pasieran? • (Pedro Sánchez ha anunciado la posibilidad de salir a pasear y a hacer deporte a partir del 2 de mayo) Maiatzaren 2az geroztik kirola egitera eta paseatzera irtetzeko aukera iragarri du Pedro Sanchezek
ponerse de pie
(se puso de pie) zutik jarri zen
regresar
itzuli, bihurtu • (regresó a su pueblo tras vivir en la ciudad) hirian bizi ondoren herrira itzuli zen • (voy a la calle pero regresaré pronto) kalera noa baina laster bihurtuko naiz
rodar
(dar vueltas) errodatu • pirritatu, pirritan joan/ibili, biraka ari izan [azal baten gainean] • (sea un cilindro de radio 'r' que rueda sobre una superficie rugosa) demagun gainazal latz baten gainean 'r' erradioko zilindroak errodatu egiten duela (biraka ari dela) • (tropezó en una piedra y cayó rodando cuesta abajo) harri batean estropezu egin eta maldan behera pirritan joan zen • (vehículo) ibili, higitu, mugitu • (las motos ruedan mejor a mucha velocidad) motorrak hobeto ibiltzen dira abiadura handiaz • (girar) biratu, biraka ibili, jiratu • (la rueda del molino rodaba lentamente) errotarria astiro biratzen ari zen • (desarrollarse) joan, atera, ibili • (esta empresa ha rodado mal desde el principio) enpresa hau hasieratik ibili da gaizki • (vi fig) mugitu, geldirik ez egon • (el dinero rueda) dirua ez da geldirik egoten • (película) filmatu (están rodando una película en el pueblo) herrian film bat filmatzen ari dira
salir
irten (irtetzen), atera + • (¿cuándo saldrá (de viaje)?) noiz aterako da? • (la fecha para ~ de la cárcel) espetxetik irteteko data
saltar
jauzi egin, salto egin, saltatu • (para ya de saltar, que me pones nerviosa) ez gehiago saltorik egin, urduritu egiten nauzu eta • (saltó de un lado al otro del río) errekaren alde batetik bestera jauzi egin zuen • (vi) nork bere burua bota • jauzi egin, salto egin, saltatu • (saltó del puente al río) zubitik ibaira salto egin zuen (bere burua bota zuen) • (saltar en paracaídas) jausgailuz salto egin
sentarse
jarri, jesarri, eseri • (siéntese, por favor) jar zaitez, mesedez • (sentarse a la mesa) mahaian eseri
subir
igo • (he subido la bolsa) nik poltsa igo dut • (ha subido por la escalera) eskaileratik igo da • (subirá enseguida los paquetes) berehala igoko ditu paketeak • (ha subido al tren) trenera igo da • (precios etc) igo, gora egin • (los precios han subido) prezioek gora egin dute • (la presión ha subido) presioa igo egin da • (has subido de grado) mailaz igo zara • () altxatu, jaso • (sube los brazos) jaso besoak • || (los chicos que subieron al campanario) kanpandorrera igo ziren gazteak • (...y súbela a las redes sociales) eta igo sare sozialetara!
trasladarse
--
tropezar
behaztopatu, behaztopa egin, estropezu egin • (he tropezado con una piedra) harriarekin behaztopa egin dut • (fig) topo egin, topatu, kausitu • (al terminar el proyecto ha tropezado con un problema) proiektua amaitzean arazo batekin egin du topo • (~se) topo egin • (se tropezaron a la salida de la estación) geltokiko irteeran topo egin zuten
tumbarse
etzan • (me tumbé en el suelo) lurrean etzan nintzen
venir (v.tb.'que viene')
etorri [PR nator (hator) zatoz dator, gatoz zatozte datoz; PS nentorren (hentorren) zentozen zetorren, gentozen zentozten zetozen; I zatoz zatozte] • jin • (vengo a verte) zu ikustera nator • (venid!) zatozte! • (viene andando) oinez dator • (las noticias vienen deprisa) albisteak azkar etortzen dira • (en el libro no viene nada de Einstein) liburuan Einsteinen ezer ez dator • (me viene mal salir de casa) gaizki datorkit etxetik irtetea • (me viene a la memoria lo que sucedió hace dos años) orain dela bi urte gertaturikoa datorkit burura • (este me viene ahora con tonterías) hau orain tontokeriekin datorkit • (que venga él mismo) datorrela bera • (que vengan luego!) datozela gero! • (me habéis venido =hacia mí) etorri zatzaizkidate
volar
(pájaro) hegan egin • (en avión) hegaz egin • hegaldatu • (los pájaros vuelan) txoriek hegan egiten dute • (hemos volado en avión hasta Sondica) hegazkinez hegaz egin dugu Sondikaraino • (vt) lehertu, leherrarazi, eztanda eragin • (han volado dos edificios viejos con dinamita) bi eraikin zahar dinamitaz lehertu dituzte • (los buenos momentos pasan volando) une gozoak azkar doaz
volver (i / t)
itzuli, bihurtu • (volver a hacer) berriz egin • (lo mandaron a la plaza pero volvió pronto) plazara bidali zuten, baina laster itzuli zen • (¿cuándo volviste a casa?) zer ordutan iritsi zinen etxera? • (volver a) berriro ere/berriz ere + ad., berriro/berriz + ad. • (vuelve a llamar, a ver si lo coges) deitu berriro ere, ea harrapatzen duzun • (v-canc: después no querrá volver (irse) a Barcelona) gero ez du nahi izango Bartzelonara bueltatu (=retornar, regresar) • (vuelve a la cama) bueltatu ohera
zambullirse
murgildu, urperatu, pulunpatu • (en la playa quiso zambullir a su hermano) hondartzan bere anaia urperatu nahi izan zuen • (se zambulló en el agua) uretan pulunpatu zen