V + berria izan • oraintxe / oraintsu + V • (acaba de llegar) etorri berria da, oraintsu etorri da • (por supuesto, el cambio acaba de comenzar) hori bai, aldaketa hasi besterik ez da egin • (Tom se acaba de levantar) Tom altxatu berri da
aguantar (contener, ej risa)
--
deberías (~ hacer X)
(~ hacer...) ... egin behar duzu • (v-pr: ¿cómo debería presentarse Podemos a las elecciones de mayo?) nola aurkeztu beharko luke Podemosek maiatzeko hauteskundeetan? • (no debería presentarse) ez luke aurkeztu behar • (deberías dormir) lo egin beharko zenuke
estar (con atributo)
egon [PR nago (hago) zaude dago, gaude zaudete daude, PS nengoen (hengoen) zeunden zegoen, geunden zeundeten zeuden] • (con un sdo más dinámico) izan • (está en la calle) kalean dago / da • (dónde está?) non dago / da? • (ayer estuve en el cine con mis amigos) atzo nire lagunekin zineman egon nintzen • (estoy hambriento / sediento) gose / egarri naiz • (estoy leyendo) irakurtzen ari naiz • (estaba leyendo) irakurtzen ari nintzen • (he estado leyendo) irakurtzen aritu naiz • (estuve leyendo) irakurtzen aritu nintzen • (~é leyendo) irakurtzen ari(tu)ko naiz • (~ía leyendo) irakurtzen ari(tu)ko nintzen • (suelo / solía ~ leyendo) irakurtzen aritzen naiz / nintzen • (v.'chocolate') • (el texto está escrito en castellano) gaztelaniaz testua idatzita dago • (v-pr: Gregory Porter estará de nuevo en el Festival de Jazz de San Sebastián) Gregory Porter berriz izango da Donostiako Jazzaldian • (v.'sucio') • (el zulo donde estaba Ortega Lara) Ortega Lara egon zeneko zuloa
gana (de)
nahi, gogo, gura • apeta • (ganas de orinar) pixagale, pixagura • (gana de orinar) barregura • (no tengo ganas de cenar) ez daukat afaltzeko gogorik • (no tengo ganas de salir) ez dut gogorik ateratzeko • (hago eso porque me da la real gana) sudur-puntan jarri zaidalako egin dut hori (darle la gana a algn: norbaiti gogoak eman, norbaitek gogoa izan, norbaiti sudur-puntan jarri) • (no tengo ganas) ez daukat gogorik • (tengo ganas de fastidiar a los no vacunados (oído Macron, traducc EITB)) txertatu gabekoak izorratzeko gogoz nago
haber (aux en tiempos compuestos)
(v aux) izan, [v.conjugs] • (v impers) [v.'hay']
hacer falta
behar izan • (hace falta mucho dinero para construir el polideportivo) kiroldegia eraikitzeko diru asko behar da
hacerse (volverse)
bihurtu, bilakatu • (el agua se ha hecho vapor) ura lurrun bihurtu da
hay
bada... / badira... • egon [...dago, ...daude] (=estar) • (hay alguien en la casa?) bada inor etxean? • (no hay pan) ez dago ogirik • (en esa caja había mucho dinero) kutxa horretan diru asko zegoen • (no creo que haya ningún problema) ez dut uste arazorik denik • (ayer hubo una manifestación) atzo manifestazioa izan zen • (v.tb.'este 2') • (v.'comparado') • (hay otra manera (anuncio)) bada beste modu bat • (no hay otra opción) ez dago beste aukerarik
hay que
v + behar izan • (hay que tener cuidado) kontuz ibili behar da • (entonces no había que pedir permiso) orduan ez zen baimenik eskatu behar • (habrá que decirle la verdad) egia esan beharko zaio • (habrá que esperar (hasta...)) (...arte) itxaron beharko da • (hay que adelantarse al virus) birusari aurre hartu behar zaio (!le hace falta (al presidente)?) • (esta historia hay que conocerla, v-pr) istorio hau ezagutu behar da
ir a (+ infinitivo)
(voy a hacer) egitera noa
necesitar
behar izan, -(r )en beharra/premia izan • (necesito el libro) liburua behar dut • (necesito hacer...) ...egin behar dut • (te necesito) behar zaitut • (necesito comprarme un coche nuevo) automobil berria erosi behar dut • (necesito dinero) diruaren premia dut
no tener que (ausencia de obligación)
--
parecer (vi, aux, usu + adj)
iruditu / irudi (
poder (de facultad, saber)
V + ahal izan, [modo potencial: PR NOR naiteke (haiteke) zaitezke daiteke, gaitezke zaitezkete daitezke; NOR-NORI NakiDAke (HakiA/NAke) Zaki(zki)ZUke DakiOke, Gaki(zki)GUke Zaki(zki)ZUEkeTE Daki(zki)Eke; NOR-NORK NazakeT (HazakeK/N) Za(it)zakeZU DEzake, Ga(it)zakeGU Za(it)zakeTE·ZUE D(it)zakeTE; ([simplif: cu'nor3p] dezaket (dezakek/-n) dezakezu dezake, dezakegu dezakezue dezakete, ditzaket etc) NOR-NORI-NORK DiezaDAkeT (DiezaA/NAkeK/N) DiezaZUkeZU DiezaiOke, DiezaGUkeGU DiezaZUEkeZUE Dieza(zki)iEkeTE; (PS) NOR nintekeen (hintekeen) zintezkeen zintekeen, gintezkeen zintezketen zitezkeen; NOR-NORI NenkiDAkeen (HenkiA/NAkeen) Zenki(zki)ZUkeen ZekiOkeen, Genki(zki)GUkeen Zenki(zki)ZUEkeTEen Zeki(zki)Ekeen; NORK-NOR (nor3p) NEzakeen (HEzakeen) ZEN(it)zakeen ZEzakeen, GEN(it)zakeen ZEN(it)zakeTEn Z(it)zakeTEn; NOR-NORK (norno3p) NintzakeDAn (HintzakeA/NAn) ZintzakeZUn, GintzakeGUn ZintzakeTE·ZUEn ø-TE-n; NORK-NOR-NORI NiezaDAkeen (HiezaA/NAkeen) ZENiezaZUkeen ZiezaiOkeen, GEiezaGUkeen ZENiezaZUEkeTEn Zieza(zki)iEkeTEn; (puedo comer) jan ahal dut, jan dezaket; (puedes comer) jan ahal duzu, jan dezakezu; (¿se puede cantar?) kantatzerik ba al dago?; (no ~) ezin (v aux); (no podemos salir sin ti) zu gabe ezin gaitezke irten; (han dicho que puedes ir) joan zaitezkeela esan dute; (no he podido hacer nada) ezin izan dut ezer egin; (nadie puede entrar) ezin da inor sartu; (no podremos hacerlo) ezingo dugu egin; (no pude verle) ezin izan nituen ikusi; (no puedo venir) ezin naiz etorri, ez naiz etortzen ahal; (no puedo vivir sin café) kaferik gabe ezin dut bizi; (no puedo ir a Bilbao) ...ezin naiz joan Bilbora; (ya puede verse en la red) sarean ikus daiteke jada; (no podemos darles la imagen que quieren) ezin diegu nahi duten irudia eman
izan [naiz (haiz) zara da, gara zarete dira; (pas) nintzen (hintzen) zinen zen, ginen zineten ziren; (subj) nadin (hadin) zaitezen dadin, gaitezen zaitezten daitezen; (pas) nendin (hendin) zintezen zedin, gintezen zintezten zitezen; (cond-nte) banintz (bahintz) bazina balitz, bagina bazinate balira; (cond) nintzateke (hintzateke) zinateke litzateke, ginateke zinatekete lirateke; (fut) nintzatekeen (h=) zinatekeen zatekeen, ginatekeen zinateketeen ziratekeen; (imper) (hadi) zaitez (bedi) zaitezte (bitez); (pot) naiteke (h=) zaitezke daiteke, gaitezke zaitezkete daitezke; (pas) nintekeen (h=) zintezkeen zintekeen, gintezkeen zintezketeen zitezkeen; (fut) ninteke (h=) zintezke liteke, gintezke zintezkete litezke] • (soy maestro) ni irakaslea naiz • (v-canc: no quiero ser un tipo de otro lado) ez dut nahi beste leku bateko tipo bat izatea
ser (v aux + adj)
izan • (mi amigo es agradable) nire laguna atsegina da • (sería lamentable) deitoragarria izango litzateke • (tienes que ser prudente) zuhurra izan behar duzu (zuhur jokatu behar duzu) • (para que sea exitoso) ...arrakatatsua izan dadin
ser (voz pasiva)
--
ser (expresiones impersonales)
--
ser (horas)
(la pelea fue en el bar) borroka tabernan izan zen (gertatu, jazo)
ser de (origen)
|-ko(a) izan • (soy de Tolosa) Tolosakoa naiz • (no soy de aquí) ez naiz hemengoa
ser de (posesión)
--
ser de (material)
--
ser de (resultar (imp))
--
soler
--
tener (poseer: objetos)
(*edun) / izan / (ukan*) [Ass: ukan] [conj = aux 'nor-nork' (v '(presente)', etc.)], eduki [PR (con OD 3P) dau(z)kat (dau(z)kak/-n) dau(z)kazu dau(z)ka, dau(z)kagu dau(z)kazue dau(z)kate (gen: NOR-nork) Na-uka-t (Ha-uka-k/n) Za-uka-Z-zu Da-uka, Ga-uka-Z-gu Za-uka-Z-zue-TE Da-uka-Z-te; (PS, obj 3p) neu(z)kan (heu(z)kan) zeneu(z)kan zeu(z)kan, geneu(z)kan zeneu(z)katen zeu(z)katen, (tb: obj pl) neukatzan etc.] (pertenencias) • (edad) izan • (coger) hartu • (sujetar) heldu • (sentir; hambre, sed...) izan • (tengo un amigo) lagun bat dut • (he tenido dolor de cabeza) buruko mina izan dut • (tienes bonitas piernas) hanka politak dauzkazu • (tiene playa) hondartza dauka • (v.'sueño') • [ejs Elh] (tiene una casa muy bonita) oso etxe ederra du • (¿tienes dinero?) dirurik baduzu? • (pronto tendremos vacaciones) laster oporrak izango ditugu • (tienes crema en la cara) aurpegian krema duzu • (no tengo tiempo para nada) ez daukat ezertarako astirik • (edad) izan • (el abuelo tiene muchos años) aitonak urte asko ditu • (tengo dolor de cabeza) buruko mina dut • (tenga su billete) har ezazu txartela • (ten 20 euros y déjame en paz) tori 20 euro eta utz nazazu bakean • (sujetar) heldu, oratu, eutsi • hartu • (yo tenía la sábana por un extremo y él por el otro) nik maindireari mutur batetik heltzen nion eta berak beste muturretik • (sentir, vivir sensaciones) hartu • izan • (tuvo un gran desengaño) desengainu handia hartu zuen • (tendrá muchas sorpresas) ezusteko asko izango ditu • (hambre, sed, frío, sueño, miedo) izan (da ad.), -z/-k egon, izan, eduki • (tengo hambre) gose naiz • (si tienes sed, bebe) egarriz bazaude, edan ezazu • (¿tienes frío?) hotzez zaude? hotza duzu? • (ganó el que tenía las mejores cartas) kartarik onenak zeuzkanak irabazi zuen • (para tener buenas relaciones) ...harreman onak izateko • (el padre tiene un libro) aitak liburu bat du • (no tenía hijos (ella)) ez zuen haurrik (!pron) • (!GT inv: los sectores que defienden a los que más tienen) gehien dutena defendatzen duten sektoreak
tener que
behar izan • (tengo que ir) joan behar naiz, (tengo que hacer) egin behar dut • (he tenido que ir) joan behar izan naiz • (tienes que venir un día a casa a tomar café) egunen batean etxera etorri behar duzu kafea hartzera • (tenemos que hacer algo, la situación es muy grave) zerbait egin beharra daukagu, oso egoera larria da • (tendrás que...) ...beharko duzu • (nuestra familia tuvo que huir) (!verif) gure familiak ihes egin behar izan zuen • (tenían que quedarse allí) han behar zuten gelditu • (tienes que comprar un billete) txartela erosi behar duzu • (Elin tiene que ir a Zarauz) Elinek Zarautza joan behar du
Español
Euskera