🧩 Conceptos gramaticales

Español

Chamorro

  • (-mente)
  • --
  • (-ísimo)
  • --
  • (adjetivos)
  • (la mala persona) i baba na taotao
  • (alfabeto)
  • --
  • (clasificadores)
  • --
  • (condicional)
  • --
  • (diminutivo)
  • --
  • (futuro)
  • para… (tb + bai en personas 1 y 4excl), (+enf) siempre… • (quedarse en Yigo) 1 para bai hu saga giya Yigo, 2 para un saga giya Yigo, 3 para u saga giya Yigo, 4 (du, excl) para bai in saga giya Yigo, (pl, excl) para bai in fañaga giya Yigo, (2, incl) para (u) ta saga giya Yigo, (pl, incl) para u ta fañaga giya Yigo, 5 (du) para en saga giya Yigo, (pl) para en fañaga giya Yigo, 6 (du) para u ha saga giya Yigo, (pl) para u fañaga giya Yigo (distinción du-pl solo vs intrs) | OTROS EJS: (correré) para bai hu falagu • (te quedarás en Agaña) para un saga giya Agaña • (se quedará con nosotros) para u saga giya hami • (¿qué harás?) hafa para un bida? • (comeremos por la mañana) • para ta fañocho gi ega'an • (me quedaré en Susupe) para bai hu saga giya Susupe • (veremos (tú no) al hombre) para bai in li'e' i lahi • (veremos (todos) al hombre) para (u) ta li'e' i lahi • (veréis al hombre) para en li'e' i lahi • (verán al hombre) para u ma li'e' i lahi • (comeremos por la mañana) para ta fañocho gi ega'an
  • (honor)
  • --
  • (imperativo)
  • (se usa tema del F; el marcador de objeto indefinido man- y la marca de pl man- cambian a fan-) • (bebe) gimen • (come) chocho • (corre!) falagu! • (lee el libro) taitai i lepblo • (lee) fanaitai • (leed) fanmanaitai • (neg: munga; cha'- [+ pos]) • (no vayas) munga humanao, cha'-mu humanao
  • (interjeccs)
  • --
  • (nombres propios)
  • --
  • (nombres)
  • --
  • (ordinales)
  • mina'-
  • (participios)
  • --
  • (partitivos) (incluye gerundio)
  • --
  • (partículas)
  • --
  • (pasado)
  • (PAS-PR) (vi's) -um- [pl man-] / ma- [pl manma-] + [yo' etc] • (volé) gumupu yo' • (el pájaro voló) gumupu i paluma • (trabajé) macho'cho' yo' • (el hombre trabajó) macho'cho' i lahi • (vt's con obj def) (hu _, verbo no toma afijo) • (vi el libro) hu li'e i lepblo • (vt's con obj indef) man-V + yo' etc. • (vi un libro) manli'e' yo' lepblo • (v.tb.'ver') • (corrí) malagu yo'
  • (plural)
  • --
  • (presentativos)
  • --
  • (presente)
  • (Juan está durmiendo) mamaigo' si Juan • (el pájaro está volando) gumugupu i paluma
  • (pron)
  • --
  • (pronombres)
  • (prons 'hu': hu un ha, in/ta en ma) funcionan como marcadores de sujeto y preceden al verbo • en oracs transitivas con class I words deben aparecer aun cu' hay un N suj (Juan vio a la mujer: si Juan ha li'e' i palao'an; él vio a la mujer: ha li'e' i palao'an) | (prons 'yo': yo' hao gue', ham/hit hamyo siha) funcionan como suj y obj, van después del V • se les considera sujs: cu' se usan con class II word (gumupu yo': volé; soy bueno: maolek yo'; soy un hombre: lahi yo'), cu' se usan con una class I word (trans) con objeto indefinido (levanté una mesa: manhatsa yo' lamasa; vi a un hombre: manli'e' yo' lahi; leí un libro: manaitai yo' lepblo) • hacen de obj cu' aparecen con class I (trans) words como obj específico (Juan me vio: si Juan ha li'e' yo'; María lo levantó: si Maria ha hatsa gue'; el hombre nos lo contó: i lahi ha sangani ham)
  • (puntuación)
  • --
  • (sintaxis)
  • --
  • (subjuntivo)
  • --
  • (verbos) (v.tb. 'presente', 'pasado', 'futuro', 'imperativo', 'subjuntivo')
  • (afijos) -in- (goal focus infix, + vowel fronting) • san- /saen-/ (directional prefix, + vowel fronting) • [sufijo aplicativo -i] C+i, -ao + gui, otros casos + -yi
  • (voz pasiva) (v.tb.'ser')
  • ma-